4. Filozofia

1.Filozofia(philos- miłośnik; sophia- mądrość) - rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, wartości.Pierwszy użył tego terminu Pitagoras.
Filozofować- pytać dlaczego i szukać na te pytania odpowiedzi.

2. Ontologia- dział filozofii zajmujący się bytem, całą rzeczywistością; docieka budowy bytu i przyczyn jego istnienia.
Pytania: co to jest istnienie?

Epistemologia- zajmuje się dążeniem do poznania wiedzy o rzeczywistości; próbuje określić metody poznania. Pytanie o prawdę, stara się ustalić czym jest prawda.
Pytania: Co umożliwia odkrycie prawdy bytu: zmysły, doświadczenie, rozum, intuicja. Jakie są źródła i granice ludzkiego poznania.

Aksjologia- dział filozofii zajmujący się wartościami. Próbuje odpowiedzieć jaką rolę pełnią w życiu człowieka, jak można je poznać.
*etyka-nauka o tym co dobre a co złe. Analizuje działalność człowieka z punktu widzenia moralności, pyta czym jest dobro a czym zło. Jakie są kryteria oceny dobrego lub złego postępowania człowieka.
*estetyka- nauka o pięknie i szpetocie. Zajmuje się badaniem wartości artystycznych, ustala ich oceny i kryteria. Pytanie: Czym jest piękno? Czym jest dzieło sztuki?

Antropologia filozoficzna- Jest dziełem filozofii poświęconym człowiekowi; rozważa zagadnienia związane z sensem i celem życia, podejmuje refleksje nad cierpieniem, sensem życia.
Pytania: Kim jest człowiek? Co jest istotą bycia człowiekiem?

Filozofia społeczna- bada zagadnienia związane z życiem społecznym człowieka. Interesuje ją rola człowieka w dziejach, rozwój społeczny, państwo, system polityczny.
Pytania: czym jest społeczeństwo? Jak powinno funkcjonować państwo?
*logika(gr. logos- słowo, myśl)- nauka o poprawnym rozumowaniu i wyrażaniu myśli, zajmuje się metodami dowodzenia i wnioskowania.
Pyta: Czym jest poprawne myślenie? Jakie prawa nim rządzą?

3.Platon(V/VI w.p.n.e)- Uczeń Sokratesa, twórca Akademii Platońskiej, autor dialogów; myśl tego filozofa najwyraźniej została przedstawiona w metaforze jaskini. Platon ukazał tam różnicę między światem myśli a światem zmysłów, pozorów.

Sokrates(V/VI w.p.n.e )- uważany za ojca etyki. Pierwszy spośród filozofów zajął się człowiekiem. Nie pozostawił po sobie żadnych pism. Uczył przez rozmowę.

Ironia sokratyczna- zasada przeprowadzania dysputy, charakterystyczna dla postawy nauczycielskiej i filozoficznej Sokratesa. Polega na zadawaniu pytań i pozycji człowieka naiwnego, nieuczonego i wiedzącego o swojej niewiedzy. Te pytania ujawniają jednak powierzchowność racji przeciwnika, sprowadzają je do absurdu(niedorzeczności) i ułatwiają odkrycie prawdy.

Arystoteles(IV w.p.n.e)- ostatni filozof gracki. Uczeń Platona, założył własną szkołę filozoficzną Likejon w Atenach.
Eudajmonia- dążenie do doskonałości, szczęścia.
Odbicie idei- pozór
Brawura- głupota

4. Szkoła epikurejska- założyciel Epikur z Samos (IV/V w). Założenie, dążenie do szczęścia(Eudajmonia), radość z życia, brak strachu przed śmiercią, głosił pracę nad sobą, spokój, opanowanie, wyrzeczenie, życie zgodne z naturą.
Hedonizm- dążenie do przyjemności.

Szkoła Stoicka
a) założyciel Zenon z Kition, wykładał w Atenach.
b)założenia: najważniejsze jest opanowanie, rozsądek, dążenie do cnoty, życie zgodne z naturą, nie uleganie namiętnością.

Seneka- filozof i mówca rzymski.Był stoikiem.
-rozważania o życiu
-filozofia pomaga cżłowiekowi zrozumeić świat i siebie
-dążenie do monoteizmu.
-przyjęcie ostatecznej inicjacji- Boga
-człowiek nie ma władzy nad swoim losem
-przyjmujemy cierpliwie porażki
-słowa mają pokrywać się z czynem
-zachowuje spokój we wszystkich okolicznościach życiowych.
-człowiek kieruje się mądrością(umiarem)
-człowiek godnie znosi niepowodzenia życiowe
-człowiek nie ma wpływu na przeciwności losu

Marek Aureliusz- filozof na tronie.
-był stoikiem
-pracował nad sobą, nad swoimi emocjami
-należy znajdować spokój w pracowitości i życzliwości
-sądził że świat jest teatrem a ludzie aktorami, musimy być w każdej chwili przygotowani do zejścia ze sceny.
-Brak lęku przed śmiercią
-Wierzy w naturalny porządek świata.

5.Demostenes- mówca w starożytnej Grecji. Po stracie ojca pragnąć odzyskać odebrany mu majątek poświęcił się wymowie, przy czym musiał przezwyciężyć wady wymowy. Próbował mówić z kamieniami będącymi w jego ustach. Najpierw występował w sprawach sądowych, później poświęcił się wymowie politycznej. Jako polityk walczył o niepodległość Aten. Zorganizował powstania Greków przeciw Macedonii.

Cyceron-mówca, teoretyk wymowy, filozof. Zdobył gruntowne wykształcenie w Rzymie w dziedzinie prawa, wymowy, filozofii. Prowadził działalność literacką i naukową. Występował w licznych procesach jako obrońca i oskarżyciel. Był urzędnikiem. Pozostawił po sobie ogromny dorobek pisarski.

6. Oddziaływania na odbiorcę:
-ruzum-nauczać(funkcja dydaktyczna)
-wola-zachwycać(funkcja perswazyjna)
-uczucie- zruszać(funkcja estetyczna)

7. Fragment "Rozmyślań" Marka Aureliusza
Teza: Wzajemne szkodzenie sobie jest przeciwne naturze ludzkiej
Argumenty: brak umiejętności określenia co jest dobre a co złe powoduje występowanie u niektórych ludzi wad np. niewdzięczności. Znajomość zła i psychiki człowieka grzesznego powoduje iż nie ulegamy złu. Szanuje, człowiek rozumny nie czuje niechęci do grzesznika. Ze wszystkimi ludźmi można współpracować.

8.Biogram Horacego- poeta rzymski najwybitniejszy obok Wergiliusza. Pochodził z rodziny wyzwoleńca, ale otrzymał  doskonałe wykształcenie. Pomógł mu w tym mecenas(opiekun). Pisał epody czyli teksty krytyczno-polityczne, satyry, pieśni zwane odami(tematyka patriotyczno- obywatelska, refleksyjne, biesiadne, miłosne, autotematyczne-poświęcone własnej twórczości) Wpływ twórczości Horacego na J.Kochanowskiego M.K. Sarbiewskiego.

Biogram- krótki życiorys umieszczony w encyklopediach. informatorach.

9. Zasada złotego środka(Aurea mediocritas- zachowanie spokoju;równowagi ducha, opanowanie namiętności, spokojne przyjmowanie radości i smutku.)

10. Pareneza- rada, napomnienie; literatura parenetyczna- pouczająca, wychowująca, propagująca wzory postępowania.

11. "Skrzydlate słowa"- popularne wyrażenia, cytaty, aforyzmy, sentencje, które weszły do języka potocznego.

"Dulce et decorum est pro patria mori" - słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę.

"Nil desperandum" - Nie (należy) rozpaczać.

"Nil admirari"- Nie należy niczemu się dziwić.

"Utile Dulci" - przyjemne z pożytecznym (łączyć)

"Sapere aude" - Ośmiel się być mądrym.

"Carpe diem"- chwytaj dzień

"Non omnis moriar"- Nie wszystek umrę.

12. Pieśń- najstarszy gatunek liryczny o różnej tematyce mający budowę zwrotkową. Odmianą pieśni jest Oda, sławiąca bohaterów, wzniosłe idee. Cechuje ją uroczysty styl.

Hymn-jest odmianą pieśni, sławi bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee.

Klasycyzm- prąd literacki czerpiący wzory (z antyku) antycznej teorii poezji, stawiający za cel twórczości łączenie piękna i prawdy, harmonię i umiar, naśladowanie natury i przestrzeganie jednorodności estetycznej.

Virtus - rzymskie uosobienie, personifikacja odwagi.

Horacjanizm- zespół cech charakterystycznych dla twórczości Horacego sformułowanych w jego "Pieśniach". Cechy: refleksyjność połączona z dystansem wobec przeżyć, stoicki stosunek do świata, epikurejska radość życia.

Motywy mitologiczne:
-motyw liry, lutni jako pieśni i natchnienia
-motyw łabędzia jako poety, nawiązanie do poezji Greckich twórców (Safony i Alkajosa)
-motyw sławy poetyckiej (exegi monumentum)
-motyw nieśmiertelności dzięki poezji(non omnis morial)

Motyw klasyczny: związany ze starożytnością, doskonały, naśladujący starożytność, zgodny z zasadami, ustalony, typowy, usankcjonowany tradycją, odznaczający się harmonią, regularnością, proporcją.

13.Tyrtajos(VII pne) pisał elegie o treści patriotycznej.
Liryka Tyrtejska- zachęcająca do walki
Tyrteizm- postawa zaangażowania do walki w obronie ojczyzny.

14. Safona (VII/VI pne) - poetka pisząca wiersze o miłości. Wiele wierszy skierowanych do Afrodyty, pisała pieśni miłosne, weselne. Mieszkała z córeczką na wyspie Lesbos. Poniosła śmierć wskutek nieszczęśliwej miłości.

15. Anakreont(VI pne) -piewca wina i miłości. Opiewał biesiady, spotkania towarzyskie.
Anakreontyk- krótki utwór liryczny o tematyce miłosnej, biesiadnej z motywem Erosa; zwykle kilkuwersowy.

16. Symonides(VI-V pne) autor pieśni o władcach i uroczystościach dworskich; uprawiał epigramaty, krótkie, często dwuwersowe utwory.